Đời nhà Trần, Huyền Trân công chúa được gả cho vua Chiêm Thành là Chế Mân. Vua Chiêm mất, theo tục nước này thì các phi hậu sẽ có người phải chịu hỏa thiêu theo vua. Vua Trần cho Trần Khắc Chung vào viếng tang, và tìm cách để đưa công chúa trốn về.
Trên đường biển lênh đênh, đôi trai gái này cảm về mối ân tình cũng như tài sắc đã gắn bó với nhau. Câu chuyện trở thành đầu đề cho nhiều sáng tác về sau. Cuối thế kỷ XVIII, một tác giả đã dám có cam đảm ca ngợi mối tình ấy. Tấc giả đó là tiến sĩ Ninh Tốn người huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình. Thơ sáng tác có bài (bản dịch của tác giả Trần Thị Băng Thanh):
Trần Khắc Chung gửi:
Chức phận xin tròn, hãy cậy trông
Muôn sông nghìn núi mội mui hồng
Cõi hoang chẳng sợ sương thu trắng
Nước cũ vời trông nắng hạ hồng
Đất khách mơ màng kinh ải Bắc
Theo hầu dám ước chuyện về Đông
Vun trồng âu cũng lòng trời cả
Hẹn biển thề non những ước mong.
Huyền Trân công chúa trả lời:
Hương phấn lâu rồi chẳng đoái trông
U sầu muôn lớp khóa non Bồng
Trong tâm xin lắng lời son sắt
Ngoài phận, xui người mặt ửng hồng
Thế thái những lo đường rẽ Bắc
Khách tình thường sợ nước về Đông
Chàng Lưu đã đến Thiên Thai nhỉ
Vàng đá chung tình có đợi mong.
Nguồn: Kho tàng Giai thoại Việt Nam
